Groningen, vrijdag 9 februari 2018

Vrijdagochtend vaart de meer dan 80 jaar oude kustvaarder Anda van Delfzijl naar Groningen om vroeg in de middag aan te meren aan de rand van het centrum van Groningen. Op de Sluiskade staat een radioverslaggever van RTV Noord staat klaar om Jan Willem Broekema als voorzitter van de Werkgroep Zeezoogdieren te interviewen over de komende Zeezoogdierdagen. De rest van de middag wordt besteed om het eten en drinken voor de avond aan te voeren en voorbereidingen te treffen om de eerste bezoekers te kunnen ontvangen.

Het ruim van het schip is omgebouwd tot een gezellige en knusse zaal die zich prima leent voor een avond met avontuurlijke verhalen van zeezoogdieronderzoekers en walvisvaarders. Helaas blijken er wel problemen te zijn met een kachel waardoor het niet echt warm wordt, terwijl de temperaturen buiten bepaald winters zijn te noemen. Tegen het einde van de middag verzamelen zich steeds meer mensen op de Anda en uiteindelijk komen er ongeveer 60 Nederlandse en buitenlandse gasten naar deze avond. Opvallend is ook de gevarieerde leeftijdsopbouw van deze groep: van jonge studenten tot oude onderzoekers.

Vanaf 18:30 wordt de gado-gado geserveerd die net als de drank op deze avond gratis is dankzij diverse sponsoren. Ook de vrijwilligers hebben een belangrijke rol gespeeld door te helpen met de voorbereidingen, het vervoer van de gasten en het bereiden van het eten.

Doordat er problemen zijn met de elektriciteitstoevoer vanaf de wal moet de scheepsgenerator worden aangezet. Wanneer de stroomvoorziening weer is hersteld en alle lichten en de beamer weer functioneren, kan even na 20:00 Arthur Oosterbaan, curator van Ecomare, de eerste spreker introduceren. Arthur is vanavond de spreekstalmeester die alle voordrachten aan elkaar zal praten. Als eerste vertelt Ko de Korte over zijn expeditie van 14 maanden in 1968/69 op Spitsbergen.

Een expeditie met vier studenten biologie die gaan overwinteren op het onbewoonde eiland Edgeøya om ijsberen te onderzoeken. Alleen al het verwerven van alle middelen en fondsen bleek een enorme onderneming. Laat staan het vervoer van de expeditiematerialen en de expeditieleden naar een dergelijk onherbergzaam en onbewoond gebied! De huisvesting was een zelfgebouwde hut met materialen die vanuit Nederland werden vervoerd per trein en vanaf het noorden van Noorwegen per motorschip. Zie voor een prachtig tijdsdocument een documentaire in zwart-wit van het eerste deel van de expeditie. Een expeditie in die tijd was wel wat primitiever en avontuurlijker dan tegenwoordig. De ijsberen bleken uiterst lastig te benaderen omdat ze erg schuw waren en een sneeuwscooter was daarom absoluut noodzakelijk. Deze werd door Ko en een collega opgehaald in Longyearbyen, de hoofdstad van Spitsbergen, in februari toen het daglicht begon terug te komen. In barre weersomstandigheden en grotendeels over zeeijs bereikten ze na 11 dagen de stad. De terugtocht duurde nog langer omdat de sneeuwscooter herhaaldelijk stuk ging. In die tijd was de post ook belangrijk, niet alleen vanwege contact met het thuisfront, maar ook om zelf brieven te schrijven, zonder te weten of en wanneer deze verstuurd konden worden. Ko vertelt een persoonlijk verhaal over ontbering, eenzaamheid, vrijheid maar ook over de spanningen onderling. Daarna volgde een muzikaal intermezzo met het Shantykoor Armstrong Patent, dat op meeslepende wijze prachtige liederen zong over het zeemansleven en de walvisvaart.

Fotograaf Martijn de Jong vertelt aan de hand van prachtige foto’s over zijn laatste reis afgelopen zomer naar Tarifa, in het zuiden van Spanje. Martijn legt uit waarom hartje zomer de beste tijd is om de orka’s te zien. De tonijn trekt dan massaal van de Middellandse zee terug naar de Atlantische oceaan. De orka’s wachten ze dan op samen met de lokale vissers in de Straat van Gibraltar. Voor de tonijnvissers blijft er dan niet zelden alleen nog maar de kop van een tonijn over. De neerlandicus Hans Beelen vertelt over zijn project om oude documenten over de arctische walvisvaart uit de 17e tot en de 19e eeuw, zoals reisbeschrijvingen en scheepsjournaals, toegankelijk te maken op het internet en in modern Nederlands te vertalen. Met veel overtuiging las hij een aantal prachtige oud-Hollandse citaten voor over het pakijs, de Eskimo’s en de Groenlandse walvissen die de walvisvaarders daar aantroffen.

Van recentere datum is de avontuurlijke zeiltocht van Herman Sips, die in 2015 vanaf Lauwersoog naar Spitsbergen zeilde en weer terug. Herman vertelt over zijn ruim tachtig dagen durende reis met het zeilschip Cachalot ( zie Catacalot 1, Cachelot 2 en www.sy-cachalot.nl), waarbij hij etappegewijs vergezeld door afwisselende vrienden uiteindelijk 4500 zeemijlen aflegde. Het noordelijkste punt dat hij bereikte is het drijfijs op 80 graden noorderbreedte ten noorden van Spitsbergen. Onderweg kwam hij uiteraard de nodige zeezoogdieren, tegen waaronder een blauwe vinvis met jong.

Als afsluiting van de avond doen Verónica Belchior en Fadia Al Abbarenthousiast verslag van hun avontuurlijke en ongebruikelijke reis. Beiden voeren mee met een vrachtschip van Portugal naar Kaapverdië als vrijwilliger van het CETUS-project. CETUS probeert op deze wijze een indruk te krijgen van de verspreiding van de zeezoogdieren van een gebied dat nog niet goed gemonitord is. Verónica en Fadia tuurden 16 uur per dag over zee, maar op dagen met een onstuimige zee en vrijwel geen zicht is dat geen pretje. Gelukkig waren er ook heel mooie waarnemingen tijdens kalme en zonnige dagen en hoe frustrerend was het als juist dan je fototoestel het liet afweten. De zeer persoonlijke wijze waarop zij hun belevenissen vertellen werkt aanstekelijk en doet de kou op Anda voor even vergeten. Daarna zingt het Shantykoor “Armstrong Patent” weer over verre reizen, verlaten geliefden, het harde leven aan boord en de troost van drank.

Het programma duurt allemaal wat langer dan gepland, maar tegen 23:00 loopt het schip snel leeg en zoeken mensen hun accommodatie op. Anderen maken van de gelegenheid gebruik om het nachtleven van Groningen te verkennen. In totaal blijven 25 studenten op de boot slapen. Door de problemen met de kachel hebben sommige van hen helaas een erg koude nacht gehad. Meer geluk hadden de acht sprekers en vrijwilligers die sliepen op een tweede schip dat de werkgroep gecharterd had. Dit schip was de Jade uit Zoutkamp en lag iets verderop aan de Hoge der A.

Haren, zaterdag 10 februari 2018

Zaterdagochtend stroomt de voormalige subfaculteit Biologie in Haren vol met zeezoogdierliefhebbers. Het complex heet tegenwoordig de Biotoop, en vleugel F wordt verhuurd voor bijeenkomsten en partijen. Als eerste komen de vrijwilligers en de organisaties die een kraampje hebben op de ‘Zeezoogdiermarkt’ en een plekje zoeken bij de collegezaal om hun spullen uit te stallen. Op de zeezoogdiermarkt verkoopt antiquariaat Moby Dick tweedehands boeken, is Zeehondencentrum Pieterburen aanwezig met een opgezette grijze zeehond, heeft het Arctisch centrum een diashow met beelden uit het hoge noorden en staat duikclub Calamari en duikschool de Tuimelaar er met een volledige duikuitrusting. Andere organisaties die een standje hebben zijn: de Zoogdiervereniging, Duikcentrum de Tuimelaar, het Wereldnatuurfonds, Stichting Rugvin, A seal, SOS Dolfijn en de natuurreisorganisatie Delta Safari. Snel daarna komen ook de gewone bezoekers en ontstaat er een flinke rij bij de registratie om het linnen tasje met het programmaboekje en andere folders in ontvangst te nemen. Deelnemers kunnen bij de registratie ook betalen voor de lunch en het avondeten. Uiteindelijk blijken er op deze dag meer dan 250 bezoekers naar Haren gekomen te zijn.

De lezingen hebben allemaal op een of andere manier betrekking op onderzoek of werk dat in Groningen plaatsvindt. Er zijn in totaal tien lezingen, waarvan er drie in het Nederlands gehouden worden en de rest in het Engels. Dit is vanwege het grote aantal internationale studenten en onderzoekers. Er zijn drie centrale thema’s: zeezoogdieren in het Arctisch gebied, populatiegenetisch onderzoek en onderzoek aan zeehonden. De onderwerpen zijn zeer divers: natuurbescherming en tradionele jacht op walrussen in Arctisch Canada, het project Jaar van de IJswalvis en genetisch onderzoek waarmee men zowel recente populatietrends in walvissen kan achterhalen, maar ook populatieveranderingen die 10.000 jaar geleden plaatsvonden. In vijf lezingen staan de zeehonden centraal. Aan bod komt de evolutie van echte zeehonden, de vraag of zeehonden kunnen praten en of een zeehondmoeder eigenlijk wel altijd bij haar eigen pup is. Verder wordt besproken of door overvloedig gebruik van antibiotica microben bij wilde zeehonden resistent kunnen worden en of er in de Waddenzee wel genoeg vis is voor alle zeehonden die daar leven. Voor meer informatie lees de korte samenvattingen van de lezingen.

Jan Willem Broekema sluit de lezingen af met een terugblik en een vooruitblik. Hij startte de werkgroep in 1984 en volgend jaar zal deze dus 35 jaar bestaan. Hij is verheugd zulke bezoekersaantallen op de zeezoogdierdagen te zien, die dus kennelijk voldoen aan een behoefte. Dit jaar valt ook het grote aantal (buitenlandse) studenten op. Hij nodigt de geïnteresseerde aanwezigen uit om mee te helpen met de Werkgroep en het organiseren van de Zeezoogdierdag 2019.

Tijdens de lezingen is er een parallelprogramma in de kleine collegezaal met natuurdocumentaires. Deze selectie is samengesteld door Norma Cuadros, directeur van Planet On. Dit is een filmfestival in Colombia dat bewustzijn bij het publiek wil vergroten omtrent het milieu en natuurbescherming. De volgende documentaires werden vertoond: A plastic ocean, Sonic sea en The cove. Drie zeer indrukwekkende films, die duidelijk maken dat de bescherming van het mariene milieu nog veel aandacht verdient.

Photo Poster Pasta Party

Na de lezingen ruimden de organisaties hun kraampjes van de Zeezoogdiermarkt op. De deelnemers gingen naar beneden, waar in de kantine wetenschappelijke posters en foto’s waren opgehangen. Een mooi moment om de wetenschapper, student of fotograaf aan te spreken bij hun poster of foto. Of anders om aan het eind van de dag nog even te socializen en te netwerken, al dan niet met een drankje van de bar.

De postersessie was een groot succes, waarbij veel studenten en wetenschappers hun onderzoek presenteerden. In totaal waren er bijna 20 posters. Opvallend was de inbreng van de vele buitenlandse studenten en onderzoekers, waaruit nogmaals bleek dat de Zeezoogdierdagen dit jaar een internationaal publiek trokken. Samenvattingen van de poster zijn te vinden in het programmaboekje.

De fotogalerij met zeezoogdierfoto’s bestond uit foto’s die waren ingestuurd door zo’n 20 deelnemers. Deze waren op groot formaat en in prachtige kwaliteit afgedrukt door fotovakhandel Sipkes. Iedereen was welkom om een foto én het verhaal achter deze foto op te sturen. Er was dan ook geen selectie van de inzendingen en als bonus mocht iedereen na afloop zijn eigen foto’s meenemen. Daarnaast had de werkgroep ook een drietal professionele fotografen benaderd om meerdere foto’s te exposeren. Deborah Roffel had prachtige close-ups in zwart-wit van de zeehonden en pups in Pieterburen waarbij de expressie van deze dieren goed tot uitdrukking kwam. Melvin Redekker vormt samen met Fiona van Doorn de Stichting In de Noordzee, en zij waren de eersten die orka’s op beeld vastlegden in de Noordzee. Ze lieten een selectie van foto’s zien van onder andere orka’s, bruinvissen en zeehonden. Tot slot waren er foto’s van Annemieke Podt, die veel gefotografeerd heeft in Canada en een selectie gemaakt had van dolfijnen, orka’s en een zeeotter met prachtige landschappen en zonsondergangen op de achtergrond.

Na enige tijd kon de inwendige mens tevreden worden gesteld met een pastamaaltijd voor de liefhebbers. De gesprekken werden voortgezet aan de lange tafels in de oude kantine. Rond 19:00 werden de prijswinnaars van de poster- en de fotosessie bekend gemaakt. Deelnemers met een wetenschappelijke poster hadden een kans om een statistiekcursus van een week te volgen bij PR Statistics in Schotland. Uit de bak met namen werd Vania Rivera getrokken. Zij is promovendus bij Marine Evolution and Conservation aan de Rijksuniversiteit Groningen en presenteerde resultaten van populatiegenetisch onderzoek aan vinvissen in de Golf van Californië. Voor diegenen die een foto hadden opgestuurd was er ook een loterij. De gelukkigen waren hier Anna Schleimer, die met haar foto van een gewone dolfijn in de Straat van Gibraltar de mini-cruise won voor vier personen van DFDS Seaways van IJmuiden naar Newcastle en terug. Stella Diamant won met de foto “One of a kind” van een gemengde groep Indopacifische tuimelaars en grienden in Madagascar een bruinvissafari in de Oosterschelde van Delta Safari voor 2 personen.

Langzaam werden de foto’s van de borden afgehaald en meegenomen naar huis. Anderen rolden hun posters op. Vanaf 19:30 stapten steeds meer mensen op om naar huis of naar hun accomodatie te gaan.

De lezingendag met de Photo Poster Pasta Party tot slot was gratis dankzij een aantal gulle sponsoren. Net als in 2017 had de werkgroep veel energie gestoken in het verwerven van subsidies en fondsen om de dag toegankelijk te maken voor iedereen. Wij willen deze sponsoren hartelijk bedanken. Maar deze dagen waren ook niet mogelijk geweest zonder de inzet van de vele vrijwilligers die geholpen hebben op deze dagen. Wij willen al deze mensen van harte bedanken.

Excursie naar Pieterburen zondag 11 februari 2018

Zeehondencentrum Pieterburen bood de deelnemers van de Zeezoogdierdagen gratis toegang op zondag en had een aantal speciale activiteiten georganiseerd. In totaal waren er ruim 100 deelnemers die hier gebruik van maakten. Deze toestroom van mensen werd in goede banen geleid door een goed georganiseerd team van het Zeehondencentrum. Bij de ingang was een aparte balie voor de deelnemers van de Zeezoogdierdagen ingericht om iedereen te informeren en op tijd naar de verschillende activiteiten te leiden.

Hoofd content & educatie van het Zeehondencentrum, marien bioloog Sander van Dijk, gaf lezingen over de achtergrond van de zeehondenopvang in Nederland. Deze lezingen werden zowel voor een Nederlandstalig als Engelstalig publiek gegeven. Met prikkelende stellingen op het eind probeerde hij de mening van de aanwezigen te peilen over het nut van de zeehondenopvang. Deze discussie is des te meer relevant aangezien een paar weken later (13 maart 2018) de wetenschappelijke commissie Zeehondenopvang een advies zou uitbrengen aan het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit over de toekomst van de zeehondenopvang.

In het zeehondencentrum kon men ook een kijkje achter de schermen nemen en zien hoe de zeehonden worden opgevangen en verzorgd. Op verschillende tijden namen de dierverzorgers een groep deelnemers mee langs de verschillende afdelingen. Zo werd in de intake het eerste onderzoek van iedere zeehond besproken en liet een dierenarts in de operatiekamer zien hoe complex een ingreep bij een zeehond kan zijn.

Deelnemers konden een “anatomische les” volgen, een activiteit die al snel en ruim van tevoren volgeboekt was. Tijdens twee sessies werd een necropsie verricht en konden de aanwezigen zien hoe de dierenarts van Pieterburen de doodsoorzaak van de zeehond probeerde vast te stellen. Systematisch werden alle organen onderzocht en weefselmonsters genomen voor nader onderzoek. Beide onderzochte gewone zeehonden bleken zeer verzwakt en waren overleden tijdens het transport naar Pieterburen. Ze hadden nog maar weinig vetreserves en bleken uiteindelijk te zijn bezweken aan een longworminfectie. Dit is overigens bij ongeveer de helft van alle binnengebrachte jonge gewone zeehonden het geval.

Na deze activiteiten gingen de deelnemers huiswaarts. De werkgroep bedankt Zeehondencentrum Pieterburen voor deze mooie en informatieve afsluiting van een lang zeezoogdierweekend.

Literatuur

Martijn de Jonge: Walvissen kijken in Europa. KNNV Uitgeverij.

Ko de Korte: Netherlands Spitsbergen Expedition 1968–1969. A winter with polar bears

P. Oosterveld (ed.) (1968-’69). Nederlandse Spitsbergen expeditie 1968-’69.

Herman Sips: Catacalot 1, Herman Sips: Cachelot 2

Websites

Klipper Jade

Kustvaarder Anda

Zeehondencentrum Pieterburen

Stichting in de Noordzee

Vleugel-f de Biotoop in Haren (Gr)

Overige media

Radiointerview met Jan Willem Broekema:

 

Film over de overwintering op Spitsbergen door Paul van de Bosch en Hans Zoet:

Optreden Shantykoor Armstrongs Patent op de Anda: