Hieronder staat informatie over de sprekers en de praatjes die zij gaan geven tijdens de Zeezoogdierdag 2020 die op 14 maart in Rotterdam plaats zal vinden. We zijn compleet, dus dit is het volledige programma!
10.30-10.40
Kees Moeliker (Natuurhistorisch Museum Rotterdam)
Opening
10.40-11.00
Erwin Kompanje (Natuurhistorisch Museum Rotterdam)
Kunnen dolfijnen een hernia krijgen?
De wervelkolom van dolfijnen en walvissen bestaat uit de benige wervels, de tussenwervelschijven en de verbindende banden en ligamenten en vormt de basis van hun bewegingsapparaat. Aan de wervelkolom zijn de ribben en vele spieren verbonden die de dolfijnen en walvissen in staat stellen zich door het water te bewegen. Dit maakt, net als bij alle andere grotere landzoogdieren, de verschillende onderdelen van de wervelkolom kwetsbaar voor normale veroudering, ziekelijke degeneratie en trauma. Daarnaast kunnen verschillende ziekten direct en indirect effect hebben op de verschillende onderdelen van de wervelkolom. Welke ziekten zijn dat en welk effect hebben deze op de voortbeweging en gezondheid van de dolfijn of walvis? De waargenomen afwijkingen worden veelal gediagnosticeerd als ‘spondylosis’. In werkelijkheid is bij cetacea echte spondylosis niet algemeen, maar kan gemakkelijk onderscheiden worden van alle andere aandoeningen van de wervelkolom.
In de lezing zal allereerst ingegaan worden op de verschillende waarneembare leeftijd- en ziekte-gerelateerde afwijkingen. Vervolgens zal een overzicht gegeven worden van de ziekten die hieraan ten grondslag liggen. De vraag of dolfijnen een hernia kunnen krijgen zal hierbij beantwoord worden.
11.00-11.20
Marije Siemensma (Marine Science & Communication)
Bruinvisbeschermingsplan in Nederland: hoe deze kleine walvissoort te beschermen in Nederlandse wateren én daarbuiten.
In 2011 heeft het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) het Soortbeschermingsplan voor de bruinvis (Camphuysen & Siemensma, 2011) opgesteld, met als doel een ‘gunstige staat van instandhouding’ te realiseren en handhaven voor de bruinvis in Nederlandse wateren. Van 1900 tot in het begin van de jaren 50 was de Bruinvis, een talrijke, wijdverspreide soort in de Nederlandse kustwateren. De populatie nam snel af en de soort werd lokaal als min of meer uitgestorven beschouwd van de jaren 60 tot en met de jaren 80. In de afgelopen tientallen jaren maakte de Bruinvis een opvallende ‘come back’.
De reden hiervoor is nog altijd onbekend. Wel is bekend dat er diverse bedreigingen voor de bruinvis zijn in de Noordzee. Het bruinvisbeschermingsplan – in 2020 verschijnt een geactualiseerde versie – vormt een leidraad voor bescherming van deze kleine walvisachtige met zijn kenmerkende driehoekige rugvin, in Nederland, maar ook daarbuiten.
11.20-11.40
Daphne Willems (WWF-Nederland)
Rivierdolfijnen, bedreigingen en bescherming wereldwijd
Rivierdolfijnen zijn de top-predatoren van acht grote rivieren in Zuid-Amerika en Azië: Amazone, Yangtze, Ganges, Orinoco, Irrawaddy, Indus, Mekong en Mahakam rivier. Sinds de Baiji uitstierf in 2007 in de Chinese rivier de Yangtze zijn er nog vijf soorten zoetwater dolfijnen op aarde, waaronder één bruinvis, de Yangtze finless porpoise (Indische bruinvis). Als verre afstammelingen van mariene dolfijnen hebben ze hun eigen habitat veroverd, met hun eigen gewoonten en uitdagingen. Zo zijn enkele groepen rivierdolfijnen bekend die vissen in samenwerking met lokale vissers. Rivierdolfijnen zijn ambassadeurs van gezonde rivieren. Ze zijn (ernstig) bedreigd door dammen die hun leefgebied worden gebouwd en de vis- en watertoevoer inperken; door vissers die netten gebruiken waarin de dieren verdrinken, of doordat de waterkwaliteit is afgenomen door vervuiling en eutrofiëring.
11.40-12.20
Klaas Post (Natuurhistorisch Museum Rotterdam)
Uitzonderlijke walvisfossielen uit de Westerschelde zijn nieuw(s) voor de wetenschap!
Expedities van het Natuurhistorisch Museum Rotterdam in 2014 ontdekten een site in de Westerschelde waar in grote brokken Mioceen sediment mariene vertebraten in min of meer anatomisch verband bewaard gebleven zijn. Uitmuntend bewaard gebleven fossielen van tenminste zes walvisachtigen tonen ongekend veel details en blijken nieuw voor de wetenschap. De fossielen van deze voor Europa unieke vindplaats leveren nieuwe inzichten voor de evolutie van spitssnuitdolfijnen en vinvissen.
12.20-14.00 Lunchpauze
Mogelijkheid tot bezoeken Zeezoogdiermarkt en Het Natuurhistorisch Museum (gratis voor museumjaarkaarthouders en deelnemers van de Zeezoogdierdag 2020 met polsbandje). Meer info over de Zeezoogdiermarkt verderop in dit programmaboekje.
Mogelijkheid tot lunch in de Kunsthal.
14.00-15.00
Frans-Peter Lam (TNO) & René Dekeling (Ministerie van Defensie)
Onderwatergeluid en zee(zoog)dieren: waarom zou dat een probleem zijn?
Sinds het begin van deze eeuw staat het onderwerp ‘onderwatergeluid’ stevig op de agenda, zeker in Europa. We beschouwen dat zelfs als een vorm van vervuiling! We moeten hier dus iets mee. René Dekeling (Defensie) vertelt iets over de grootste bronnen van geluid- van civiele en militaire activiteiten, de internationale context, en sonar gebruik door de Koninklijke Marine- waarom gebruikt de marine eigenlijk sonarsystemen? Frans-Peter Lam (TNO) onderzocht in opdracht van Defensie wat de effecten op zeezoogdieren zijn van de geluiden die deze sonars produceren. Hij vertelt over het onderzoek dat TNO al vanaf 2006 doet en wat dit heeft opgeleverd.
In deze duo-presentatie laten Frans-Peter en René zien wat TNO en onze eigen Koninklijke Marine geleerd hebben van het onderzoek en wat er kan worden gedaan om de effecten te beperken en om op een verantwoorde wijze met sonars om te gaan.
Frans-Peter Lam 
René Dekeling
15.00-15.15
Becky Desjardins (Naturalis)
Hoe maak je een walvis schoon?
Walvissen behoren tot de grootste preparatie-uitdagingen die een museum kan hebben. Deze lezing gaat over hoe een gestrand exemplaar uiteindelijk geprepareerd wordt en welke technieken, hulpmiddelen en methoden we gebruiken. Ook wordt er ingegaan op de grootste uitdaging bij het prepareren namelijk het ontvetten van het skelet. Krijgen we de botten ooit schoon?
15.15-15.30
Martijn de Jonge (Fotograaf en publicist)
Guiana dolfijnen in Suriname: kleine dolfijnen in een grote rivier
Hoewel het geen echte rivierdolfijnen zijn wordt de Guiana dolfijn er vaak wel toegerekend. Het is een kleine dolfijnensoort die in de monding van een aantal riviermondingen van Suriname en de Guiana’s voorkomt. Vaak wordt hij geduid als brak water-dolfijn aangezien vooral in de getijdenzones bij zee leeft en hij stroomopwaarts niet wordt gezien. In Suriname kun je ze redelijk makkelijk zien, voor leuke spyhops en sprongen is geduld een schone zaak. Wij maakten eind januari drie boottrips naar de monding van de Commewijne en de Surinamerivier en hadden vooral in de namiddag een paar keer fors geluk. Het leefgebied van de Guiana dolfijn is een rijk getijdengebied waar ’s winters veel Noord Amerikaanse overwinteraars pleisteren. Ook tref je er tropische kustvogels als de fregatvogel en vele koningssterns. Tijdens mijn voordracht zullen de verschillende soorten langskomen en zullen de bedreigingen en ontwikkelingen van de soort worden belicht.
15.30-16.30 Pauze
Mogelijkheid tot bezoeken Zeezoogdiermarkt en Het Natuurhistorisch Museum (gratis voor museumjaarkaarthouders en deelnemers van de Zeezoogdierdag 2020 met polsbandje).
16.30-17.00
Louwrens Hacquebord (Emeritus-hoogleraar Polaire Studies, RUG)
Ecologische aspecten van de jacht op de Groenlandse walvis in de Noord Atlantische Oceaan.
Tweehonderd jaar jacht op de Groenlandse walvis (Balaena mysticetus) heeft niet alleen effect gehad op de walvispopulatie maar op het hele Arctische ecosysteem. Aanvankelijk kon de walvis nog ontsnappen naar polinia’s in het zee-ijs, maar toen dat niet meer lukte nam de populatie snel af. De vangst van jonge dieren die weinig spek opleverden, getuigt in de eerste decennia van de negentiende eeuw van de overexploitatie van de populatie. Hierdoor kwamen grote hoeveelheden plankton beschikbaar voor andere dieren die in aantal toenamen waardoor het Arctische ecosysteem van samenstelling veranderde. In deze presentatie zal nader op deze verandering worden ingegaan.
17.00-17.15
Bettina van Elk (Vrijwilliger Shirzov Institute of Oceanology, Moscow Beluga Research)
Beluga’s bij de Solovetsky eilanden in de Witte Zee, Rusland
Elk jaar gaan onderzoekers van het Shirzov Institute of Oceanology naar de Solovetsky eilanden om groepen beluga’s te bestuderen op één bepaalde plek. Beluga’s komen in de Witte Zee bijeen om te socialiseren. Ze trekken naar deze plekken, die misschien al eeuwenlang bestaan, om baby’s te baren, waar jonge dieren leren beluga te zijn en volwassen dieren paren.
Vrijwilligers kunnen meedoen met dit avontuurlijke project, waarbij identificatie, gedrags- en akoestische observatie van beluga’s aan bod komt. Bij laag water kan je de observatietoren bereiken of anders kan je gewoon op rotsen de dieren op circa 5 meter afstand observeren. Sta open voor verrassingen en een prachtige kust vol dieren, vogels en wilde bloemen en een zomer met witte nachten.
17.15-17.30
Herman Sips (Icewhale Foundation – www.icewhale.nl)
Walvissen als redders van het klimaat
Topeconomen van het IMF publiceerden in december een spraakmakend en in alle dagbaden aangehaald artikel over de rol van grote walvissen: “Nature’s solution to climate change… When it comes to saving the planet, one whale is worth thousands of trees”. Dat zou mooi zijn.
We laten de Spitsbergen-populatie IJswalvissen van een paar honderd dieren weer ongestoord groeien naar de 50.000 van voor de walvisvaart. Als ‘climate engineers’ verhinderen de IJswalvissen daarmee het wegsmelten van hun eigen noordpool-biotoop en zorgen ze en passant dat wij droge voeten houden. Achterliggend proces is ‘The Whale Pump”. Hoe werkt deze walvis-CO2-pomp en zet dit zoden aan de dijk? Zo ja, dan hebben we een ijzersterk argument om extra te investeren in het herstel van grote walvispopulaties.
