Tentoonstelling Dordrechts Museum
Nog tot 11 november 2019.

Momenteel is in het Dordrechts museum is een tentoonstelling over de betekenis van vissen in de kunst en cultuur. Bij vissen horen uiteraard ook de hele grote vissen, de walvissen dus. Het is een veelzijdige en mooie tentoonstelling waaruit goed naar voren komt welke betekenis de vis en de visserij had in de Nederlandse economie en in de Nederlandse cultuur.

De kunstwerken, die afkomstig zijn uit de periode van de middeleeuwen tot nu, zijn in de expostie losjes gegroepeerd rondom zes thema’s: de religieuze, erotische, elementaire, spreekwoordelijke, fortuinlijke en inspirerende vis. Zo staan vissen voor het element water of het seizoen winter. Het logo van de staatsloterij stelt een spiering voor, die uitgeworpen wordt om een kabeljauw te kunnen vangen. Maar de oude uitdrukking ‘de grote vissen eten de kleine’, heeft een heel andere betekenis. Ook de dubbelzinnige betekenis van vissen in schilderijen en tekeningen komen aan bod, met bijzonder schalkse voorstellingen, althans voor die tijd. De diverse verwijzingen naar vissen moeten een hele erotische lading hebben gehad, die we in de huidige tijd met onze directe beeldtaal maar nauwelijks kunnen voorstellen.

De vis heeft van oudsher al een religieuze betekenis. De eerste christenen gebruikten een gestileerde vis als symbool en ook in de bijbel krijgen vis en visserij een goddelijke betekenis. De parabel van de opstandige Jonas die wordt opgeslokt door een walvis en drie dagen in de buik verblijft voor hij tot inkeer komt, is op vele manieren afgebeeld in de kunst. Ook in deze tentoonstelling zijn een aantal voorbeelden te zien. We kennen tegenwoordige de uitdrukking “zich als een vis in het water voelen”, maar wat gebeurt als een ‘grote vis’ aanspoelt op het strand en sterft omdat het niet meer in zijn element is? Een dergelijke walvisstranding werd vroeger dan ook als een voorbode van rampspoed gezien of een aankondiging van Gods straf. Bij een stranding van een ‘grote vis’ bij Wijk aan Zee in 1522 waarschuwde Luther dat dit een teken van God was, een waarschuwing aan de vervolgers van de Nederlandse protestanten om deze met rust te laten.

Bij het thema ‘de religieuze vis’  zijn in de tentoonstelling zijn in totaal drie wanden ingeruimd met prachtige afbeeldingen van strandingen van de zestiende eeuw en later. Voor de walvisfanaten met interesse voor oude kunstwerken is het genieten om al die mooie prenten van walvisstrandingen in de lage landen te kunnen bewonderen. Deze meeste zijn afkomstig uit het Huis Van Gijn, dat nu ook onderdeel is het Dordrechts museum. Daaronder een aantal bekende gravures van Hendrick Goltzius, zoals de potvis van Berckhey in 1598 en de gestrande griend op het strand van Noordwijk in 1594 of de Gestrande potvis bij Beverwijk 1601 van Jan Saenredam. Maar ook de gravures van anonieme kunstenaars die deze strandingen natekenden en er soms wat dingen bij verzonnen zijn bijzonder de moeite waard. Fascinerend om deze werken bij elkaar te zien. Echt een aanrader!

Jeroen Creuwels